Leesverslag stromingsboek 1880-1940

Stromingsverslag ‘Van de koele meren des doods’ door Frederik van Eeden

Standaardtitelbeschrijving

Auteur: Frederik van Eeden

Titel: Van de koele meren des doods

Plaats van uitgave: Amsterdam

Jaar van uitgave: Staat niet aangegeven

Druk: Achttiende druk

Jaar van eerste druk: Staat niet aangegeven

Aantal pagina’s: 264

Genre

Psychologisch verhaal

Samenvatting:

Dit boek gaat over Hedwig Marga de Fontayne, een zeer gevoelige en intelligente vrouw, die haar emoties niet kan of wil koppelen aan de realiteit. Al als zij jong is weet ze het hart van vele mensen te veroveren met haar schoonheid en haar vrome, bescheiden en spontane karakter. Zij is vaak depressief en voelt zich (terecht) onbegrepen door haar omgeving. Ze ontmoet Johan, een jongen die kunstenaar wil worden en hij wordt verliefd op haar. Hedwig lijkt dit niet helemaal te begrijpen en kan hem ook niet duidelijk maken dat de liefde niet wederzijds is: ze vindt het fijn om aardig gevonden te worden en wil graag bevriend zijn met Johan. Johan krijgt hierdoor het idee dat Hedwig wel anders in hem geïnteresseerd is en als hij er na een aantal jaren achterkomt dat dit niet zo is, doordat zij trouwt met Gerard, stuurt hij haar boze brieven en hangt tekeningen op in winkels van Hedwig als kwaadaardige sfinx. Via Johan heeft Hedwig de zieke Joob ontmoet, die haar zijn visie op het leven vertelt en en vaak met haar spot om haar pijntjes: volgens hem heeft zij het echte leven nog niet ontdekt. 
Vanaf het eerste moment dat Gerard en zij elkaar hadden gezien, hadden zij geweten dat zij bij elkaar hoorden, maar ook deze liefde bleek van misverstanden aan elkaar te hangen. Zij houden veel van elkaar als vrienden, maar Hedwig wil graag kinderen, terwijl Gerard hun relatie puur platonisch wil houden. Dit had psychologische redenen die hij niet verduidelijkt, omdat hij denkt dat Hedwig hem begrijpt. Dan komt Hedwig een oude vriend van haar broer tegen, de ondertussen gevierde pianist Ritsert. Zij voelt zich sterk tot hem aangetrokken. Ze vertelt Gerard opgewonden over haar vriend. Haar man ziet dat zij na lange tijd weer opgeleefd is en keurt hun vriendschap goed, omdat hij niet weet dat de twee een seksuele relatie opbouwen. Als hij hier toch achterkomt wil hij Ritsert vermoorden, waarop Hedwig een zelfmoordpoging doet. Ritsert redt haar leven. Gerard geeft te kennen dat hij Hedwig nooit meer wil zien en zij vertrekt met Ritsert naar Engeland.

Als zij daar een tijdje wonen blijkt Hedwig in verwachting te zijn. Ze is hier heel verheugd over, maar kort nadat het kind geboren is sterft het. Hedwig raakt in een psychose. Ze stopt het kind als een pop in een tas en verdwijnt. Ze wil naar Holland, omdat ze het kind aan de vader wil laten zien; ze verwart Ritsert met Gerard. Uiteindelijk belandt ze in Parijs, waar ze eerst bijna beroofd wordt van haar tas en vervolgens omdat ze geen geld meer heeft gaat werken als prostituee. Ze raakt verslaafd aan morfine en belandt uiteindelijk in een verzorgingshuis, waar ze het goede pad op wordt geholpen door zuster Paula. Zij doet haar de waarde van het leven inzien en overtuigt haar ervan dat God nog van haar houdt. 
Hedwig gaat terug naar Nederland, waar Joob haar bewondert om haar verandering en zij gaat werken als hulp bij boer Harmsen, een vroegere pachter van het land van haar ouders. 
Op drieëndertigjarige leeftijd sterft zij aan longontsteking.

Het naturalisme

De stroming van ‘Van de koele meren des doods’ is naturalisme. Kenmerken van deze stroming zijn pessimisme, determinisme en fatalisme. Personages zijn vaak somber. Ook staan ziekte en de dood centraal bij het naturalisme. Alles in naturalistische boeken wordt zo natuurgetrouw mogelijk beschreven.

De hoofdpersoon, Hedwig Marga de Fontayne, is een intelligente vrouw. Vanaf jonge leeftijd is zij al ongelukkig en depressief. Haar hele leven lang blijft zij vaak ongelukkig (en somber). Tijdens haar leven raakt zij gefascineerd door de dood. Helemaal aan het begin van het boek staat dit citaat:

‘De geschiedenis van een vrouw. Hoe zij zocht de koele meren des Doods, waar verlossing is, en hoe zij die vond.’

Dit is de kern van het boek in één zin verwoord. Hedwig zoekt haar hele leven naar een soort rust. Zij denkt die te kunnen vinden in de dood. Zij doet zelfs twee zelfmoordpogingen.

‘Van de koele meren des doods’ is naar mijn idee een pessimistisch boek. Naar mijn idee is Hedwig niet erg optimistisch dat zij ooit echt gelukkig zal worden.

Tijdens het laatste deel van haar leven vindt Hedwig haar rust. Ze vindt deze niet in de dood, maar nog tijdens haar leven. In Parijs wordt zij door een zuster, Paula, geholpen om af te kicken van morfine. Paula laat haar de waarde van het leven inzien. Dit is, naar mijn mening, het enige punt waarbij het boek afwijkt van het naturalisme. Het determinisme betekent dat de mens een ondergeschikte rol speelt in zijn eigen lot, dat van buitenaf bepaald wordt. Men is het product van erfelijkheid. Hedwig overwint dit. Zij bepaalt zelf haar lot, door uiteindelijk toch rust te vinden. Het determinisme is dus het enige kenmerk wat niet bij het boek hoort.

Ik vind dat je ‘Van de koele meren des doods’ een naturalistisch boek kunt noemen. Het boek kent veel van de naturalistische kenmerken. Het is een erg pessimistisch boek, waarin het sombere en de dood naar mijn idee centraal staan.